Χίμαιρες και Υβρίδια

Η ιατρική έρευνα στα βλαστοκύτταρα αποτελεί σήμερα την πρώτη γραμμή της ανθρωπότητας στην αντιμετώπιση ενός πλήθους ασθενειών, από τον καρκίνο και τις καρδιοπάθειες ως τις γενετικές και τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες. Για να μπορέσουν οι επιστήμονες να πραγματοποιήσουν τις έρευνές τους χρειάζονται βλαστοκύτταρα, τα οποία δημιουργούνται συνήθως μέσω της «θεραπευτικής», όπως ονομάζεται, κλωνοποίησης. Δηλαδή, αφού αφαιρεθεί από ένα ανθρώπινο ωάριο το γονιδίωμά του, εισάγεται εντός του το γονιδίωμα του ασθενή. Αυτό που προκύπτει είναι ένα κλωνοποιημένο έμβρυο του οποίου το γενετικό υλικό προέρχεται από έναν μόνον γονέα. Η θεραπευτική κλωνοποίηση θέτει αρκετά ηθικά διλήμματα, αλλά και ένα τεράστιο τεχνικό πρόβλημα: δεν υπάρχουν αρκετά ανθρώπινα ωάρια διαθέσιμα για επιστημονική έρευνα.

Για να λύσουν αυτό το τεχνικό πρόβλημα οι επιστήμονες στράφηκαν στη σύντηξη ανθρώπινων κυττάρων και ωαρίων από ζώα, δημιουργώντας «μικτά» έμβρυα και, φυσικά, νέα ηθικά διλήμματα. Ένα «μικτό» έμβρυο θα μπρούσε να δημιουργηθεί εξάγοντας ένα κύτταρο από έναν ασθενή και εισάγοντάς το σε ένα «άδειο» (δηλαδή χωρίς τον πυρήνα του) ωάριο από μια αγελάδα ή ένα κουνέλι. Με τη βοήθεια μιας ηλεκτρικής εκκένωσης τα δύο αυτά κύτταρα συντήκονται και σχηματίζουν ένα έμβρυο το οποίο είναι 99,9% άνθρωπος και 0,1% ζώο. Τα εμβρυακά βλαστοκύτταρα που θα προκύψουν από αυτό το έμβρυο μπορούν τότε να διαμορφωθούν σε νεύρα ή κάποιου άλλου είδους ανθρώπινο ιστό, προσφέροντας την ευκαιρία στους επιστήμονες να μελετήσουν τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται μια ασθένεια και, έτσι, να ανακαλύψουν τη θεραπεία της.

Πρόσφατα στη Βρετανία, δύο ερευνητικά εργαστήρια που επιθυμούσαν να κάνουν έρευνα χρησιμοποιώντας «μικτά» έμβρυα (τα οποία μπορεί να είναι διαφόρων τύπων – βλ. Πλαίσιο), ζήτησαν σχετική άδεια ξεκινώντας έτσι έναν κύκλο διαβουλεύσεων ο οποίος, ύστερα από πολλά σκαμπανεβάσματα, κατέληξε σε ένα σχέδιο νόμου. Τα «σκαμπανεβάσματα» αυτά είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο σε θέματα «βιοηθικής». Πώς πρέπει να αντιδρά μια κοινωνία μπροστά σε προκλήσεις ηθικής οι οποίες τίθενται από την ραγδαία εξέλιξη της βιοτεχνολογίας; Αυτό είναι ένα ιδιαίτερα δύσκολο ερώτημα το οποίο, δυστυχώς, μέχρι σήμερα έχει απαντηθεί με τον λιγότερο δημοκρατικό τρόπο. Οι σχετικές διαβουλεύσεις διεξάγονται συνοπτικά μεταξύ κοινοβουλευτικών επιτροπών, επιτροπών βιοηθικής απαρτιζομένων από διορισμένα μέλη, και «ενδιαφερόμενων ομάδων» όπως επιστημονικές ενώσεις, εκπρόσωποι βιομηχανιών, αλλά και εκκλησιαστικές οργανώσεις. Τα μίντια συνήθως στέκονται αμήχανα μπροστά σε έναν τέτοιο, πολωμένο συνήθως, διάλογο, επιλέγοντας κατά κανόνα να σταθούν με το μέρος των «συντηρητικών», δηλαδή εκείνων που δεν θέλουν να γίνει καμία απολύτως έρευνα. «Χίμαιρες» και «υβρίδια» χαρακτηρίζονται έτσι συλλήβδην ως τρομακτικές κατασκευές που προαναγγέλουν έναν εφιαλτικό κόσμο επιστημονικής φρίκης. Αυτοί που δεν ρωτώνται καθόλου είναι, περιέργως, οι ίδιοι οι πολίτες, στο όνομα των οποίων γίνεται ο διάλογος! Και εδώ ακριβώς ελλοχεύει, όχι μόνον μια μεγάλη ειρωνία, αλλά και η αιτία για την οποία οι αποφάσεις που λαμβάνονται για τον περιορισμό ή μη της βιοτεχνολογικής έρευνας είναι ως επί το πλείστον κοντόφθαλμες και, πολύ πιθανόν, επικίνδυνες για το μέλλον.

Η επιστημονική έρευνα δεν είναι ποτέ πανάκεια, ούτε είναι πάντα καλοπροαίρετη, και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι πρέπει να τίθεται εντός ενός δημοκρατικού κανονιστικού πλαισίου. Αυτό το πλαίσιο ωστόσο θα πρέπει να διαμορφώνεται ζητώντας και την άποψη ομάδων πολιτών, με σύνθεση που να αντανακλά τα δημογραφικά χαρακτηριστικά της κάθε κοινωνίας. Εκείνοι είναι που πρέπει να αναρρωτηθούν, τελικά, τι επιθυμούν: να συνεχιστεί η έρευνα που πιθανόν να γιατρέψει τους ίδιους και τα παιδιά τους στο μέλλον – ή όχι; Και υπό ποίες συνθήκες; Τί πρέπει να επιτρέπεται, και τί όχι; Ο «κοινός νους», η βάση της δημοκρατίας, πρέπει να εφαρμοσθεί επίσης στα θέματα της επιστημονικής διακυβέρνησης. Ας μην ξεχνάμε ότι η επιστήμη είναι αγαθό που παράγεται από την ανθρώπινη κοινωνία και που τελικά ανήκει σε αυτήν, δηλαδή σε όλους μας.

Χίμαιρες και υβρίδια

Μια «ανθρώπινη χίμαιρα» είναι ένα έμβρυο το οποίο εμπεριέχει και κύτταρα από ένα ζώο. Ένα «υβρίδιο έμβρυο» προκύπτει γοιμοποιώντας ένα ωάριο ζώου με ανθρώπινο σπέρμα, ή αντίθετα. Ένα «κυτοπλασμικό υβρίδιο» είναι ένα έμβρυο το οποίο προκύπτει ενχύοντας ανθρώπινο DNA μέσα σε άνα άδειο ωάριο ζώου.

Πού επιτρέπεται και πού όχι

Η δημιουργία υβριδίων και χιμαιρών απαγορεύεται σε Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Αυστραλία. Στην Βρετανία υπάρχει σχέδιο νόμου που επιτρέπει μόνον τα κυτοπλασμικά υβρίδια, τα οποία ωστόσο πρέπει να καταστραφούν ύστερα από 14 μέρες ενώ απαγορεύεται ρητά η εμφύτευσή τους σε μήτρα. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει σχετική νομοθεσία, αλλά ούτε και σχετικός προβληματισμός αφού, έως σήμερα, δεν γίνεται τέτοιου είδους έρευνα σε ελληνικά ερευνητικά εργαστήρια.