Tuesday, October 20, 2009

«Το τέλος της Αμερικανικής Εποχής»: η εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών και η γεωπολιτική του 21ου αιώνα

O Τσάρλς Κάπτσαν είναι καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Τζόρτζταουν και μέλος του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων των ΗΠΑ, ενώ υπηρέτησε στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφάλειας με την πρώτη κυβέρνηση Κλίντον. Με άλλα λόγια, αποτελεί μια πρώτης τάξεως πηγή πολιτικής σκέψης με σημαντική επιρροή. Αντίθετα όμως από τις αισιόδοξες προβλέψεις των Φράνσις Φουκουγιάμα και Τόμας Φρίντμαν, οι οποίοι αντιλαμβάνονται τη δημοκρατία και την παγκοσμιοποίηση ως πανάκεια, αλλά και από την απαισιοδοξία του Σάμουελ Χάντινγκτον για τη «σύγκρουση των πολιτισμών», ο Κάπτσαν σημειώνει ότι ο σημερινός κόσμος μοιάζει με τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η τότε επικρατούσα αυτοκρατορία, η Μεγάλη Βρετανία, παρέδιδε τα σκήπτρα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Για τον Κάπτσαν, η ισλαμική τρομοκρατία είναι δευτερεύουσας σημασίας για το μέλλον της Αμερικής. Η μεγάλη απειλή για την Pax Americana προέρχεται από την Ενωμένη Ευρώπη. Παραλληλίζοντας τη ρήξη ανάμεσα στις δύο όχθες του Ατλαντικού με το διαχωρισμό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο συγγραφέας παρατηρεί τη δημιουργία δύο αντίπαλων πόλων, της Ουάσινγκτον ως μιας φθίνουσας Ρώμης υπό βαρβαρική πολιορκία και των Βρυξελλών ως μιας αναδυόμενης Κωνσταντινούπολης. Αναγνωρίζει τα συμπτώματα αυτής της ρήξης στα γεγονότα της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, όπου Ευρώπη και Αμερική αντιμετώπισαν με καχυποψία ο ένας τον άλλον:

Όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκίνησε το 2000 προσπάθειες για τη συγκρότηση ανεξάρτητης στρατιωτικής δύναμης, η αμερικανική κυβέρνηση δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τις παλιές της συνήθειες. Οι σύμβουλοι του Μπους υπήρξαν εξίσου διστακτικοί έναντι των αμυντικών φιλοδοξιών της Ευρώπης.[...]Ο έλεγχος επί ζητημάτων ασφάλειας αποτελεί, σε τελική ανάλυση, τον καθοριστικό παράγοντα όσον αφορά το ποιος[...]κάνει κουμάντο.

Ξεκινώντας από μια αναδρομική εξιστόρηση της δημιουργίας των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Κάπτσαν διαφωτίζει με εξαιρετική μαεστρία την αντίληψη των Αμερικανών για τον ρόλο τους στον κόσμο, καθώς και τους λόγους που αποστρέφονται όσους διεθνείς οργανισμούς δεν μπορούν να ελέγξουν και προτιμούν να δρουν μονομερώς. Επιπλέον, υιοθετεί τη σωστή αναλυτική θέση όταν επικεντρώνεται στην εσωτερική ιδεολογία και κατάσταση ως τις κύριες αιτίες μιας δυνητικής παρακμής. Ο εκφυλισμός του πολιτικού συστήματος, η απάθεια των Αμερικανών πολιτών, η αντικατάσταση των παλλαϊκών διαδηλώσεων από εξειδικευμένους λομπίστες και η δυσκολία ενσωμάτωσης των εκατομμυρίων οικονομικών μεταναστών από τη Λατινική Αμερική στο Αμερικανικό έθνος, είναι για τον Κάπτσαν μεγαλύτεροι λόγοι ανησυχίας από οποιονδήποτε εξωτερικό αντίπαλο. Για τη διατήρηση του ηγεμονικού ρόλου των ΗΠΑ προτείνει την αναζήτηση στρατηγικών εταίρων για τη διαχείριση παγκόσμιων κρίσεων. Απορρίπτοντας τον ΟΗΕ, οραματίζεται τη δημιουργία ενός διευθυντηρίου τύπου Ιεράς Συμμαχίας, όπου οι ΗΠΑ θα μπορούν να συγκυριαρχούν με τους στρατηγικούς τους εταίρους, δηλαδή την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Ιαπωνία, τη Ρωσία, την Κίνα και, σύντομα, τη Βραζιλία και την Ινδία. Φυσικά, αυτό το διευθυντήριο ήδη υπάρχει και ονομάζεται G8.

Το βιβλίο γράφτηκε το 2002 και από τότε έχουν συμβεί αρκετά γεγονότα, που άλλα επιβεβαιώνουν και άλλα αμφισβητούν τις προβλέψεις του Κάπτσαν. Ο πόλεμος στο Ιράκ έχει σίγουρα καταφέρει να απομονώσει τις ΗΠΑ όσο ποτέ. Από την άλλη, η δημοκρατική απόρριψη του Ευρωπαϊκού Συντάγματος το 2005 και η αντικατάστασή του με μια γραφειοκρατικού τύπου Συνθήκης Μεταρρύθμισης δείχνει πως οι Ευρωπαϊκοί λαοί έχουν πολύ δρόμο μπροστά τους μέχρι να αποκτήσουν την ενότητα και την αυτοπεποίθηση μιας υπερδύναμης. Εν τω μεταξύ, η Ρωσία έχει επανακάμψει με την ιδιαίτερη επιθετικότητα που της χαρίζουν τα αποθέματα φυσικού αερίου στο υπέδαφός της. Η Κίνα μπορεί να απέχει έως και δύο ακόμα δεκαετίες μέχρι να θεωρηθεί μετρήσιμος αντίπαλος, ωστόσο κανείς δεν γνωρίζει πόσο πετυχημένα θα μπορέσει να μεταλλαχθεί το πολιτικό της σύστημα. Ο Κάπτσαν ασπάζεται αβλεπί τον πολιτικό δογματισμό που επιτάσσει στις ΗΠΑ να διατηρούν την εμπλοκή τους στη Μέση Ανατολή, είτε διότι θεωρούν εαυτούς προστάτες του Ισραήλ, είτε διότι αγωνιούν για το πετρέλαιο. Ωστόσο αμφότεροι λόγοι θα χρειαστεί να αναθεωρηθούν. Ο «οδικός χάρτης» για την Παλαιστίνη είναι νεκρός και νέες, πιο ριζοσπαστικές ιδέες είναι αναγκαίες για την ειρήνη στην περιοχή. Ίσως το παράδειγμα της Νοτίου Αφρικής να είναι μια πιο ρεαλιστική πρόταση, όπου λευκοί και μαύροι αποφάσισαν να ζήσουν μαζί. Γιατί όχι οι Άραβες και οι Εβραίοι σε ένα ενιαίο κράτος; Όσο για το πετρέλαιο, η στρατηγική του σημασία θα αυξάνεται ενώσω τα κοιτάσματα θα μειώνονται, ωστόσο νέες τεχνολογίες συνδυασμένες με τολμηρές πολιτικές (π.χ. «πράσινος» φόρος στη βενζίνη για τις ΗΠΑ) ίσως καταφέρουν να το αντικαταστήσουν σε μεγάλο βαθμό μέσα σε λίγα χρόνια.

Τέλος, αν και ο Κάπτσαν αναφέρεται στο περιβάλλον ως έναν κίνδυνο που ίσως επισπεύσει την πτώση της Αμερικανικής παντοδυναμίας, το αντίθετο σενάριο θα μπορούσε επίσης να είναι εξίσου πιθανόν. Αρκεί βεβαίως οι σχεδιαστές της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής να αντιληφθούν ότι το πολιτικό κεφάλαιο μιας συντονισμένης, παγκόσμιας προσπάθειας για τη σωτηρία των οικοσυστημάτων του πλανήτη μας θα έδιδε τα περισσότερα κέρδη στην ηγέτιδα δύναμη που διαθέτει τους πόρους, τη βούληση - και το διεθνιστικό όραμα - να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων.

No comments:

Post a Comment