Αγάπα τον πλησίον σου

«All you need is love», τραγουδούσαν οι Beatles πριν μερικές δεκαετίες, όταν φαινόταν πως το μόνο που χρειαζόταν ο κόσμος για να ευτυχίσει ήταν λίγη αγάπη. Σήμερα, που τα λεφτά αγοράζουν τα πάντα, η λέξη «love» έχει αντικατασταθεί από τη λέξη «money». Όμως, πόσο περισσότερο ευτυχισμένοι έχουμε γίνει; Αν πιστέψουμε τις στατιστικές οι μισοί από εμάς θα υποφέρουν από κατάθλιψη τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Η κατάθλιψη, σύμφωνα με τον Φρόιντ χαρακτηρίζεται από την «απώλεια της ικανότητας να αγαπάς». Ωστόσο η αγάπη, όπως όλοι ξέρουμε, είναι γεμάτη αντιφάσεις. Αγαπάμε τα λεφτά ή την ισχύ, αλλά αγαπάμε επίσης τους φίλους μας, τους συντρόφους μας, τα παιδιά μας, τους γονείς μας, τους σεισμόπληκτους της Αϊτής. Όχι σπάνια, η αγάπη είναι αιτία δυστυχίας. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην εγκαταλείφθηκε κάποτε από τον εραστή του. Στην τελευταία πράξη του αρχέτυπου love story, ο Ρωμαίος αυτοκτονεί γιατί νομίζει ότι η Ιουλιέττα είναι νεκρή. Ο κόσμος χάνεται όταν χάνουμε την αγάπη. Ο ερωτικός πόθος σέρνει ξοπίσω του την αυταπάτη, και μια προδοσία αρκεί για να συντριβούν τα πιο όμορφα όνειρα. Τότε, η αγάπη για την αλήθεια συγκρούεται με την αγάπη για κάποιον. Κι όπως είπε ο Σπινόζα, ««Η ευτυχία ή η δυστυχία μας εξαρτάται εξ΄ ολοκλήρου από την ποιότητα του αντικειμένου που αγαπάμε». Αγάπα ένα ρεμάλι και τη δυστυχία την έχεις στο τσεπάκι. Ταυτίζεται όμως η αγάπη με τον πόθο για κάτι, ή για κάποιον; Αν ναι τότε είμαστε όλοι καταδικασμένοι σε ένα αιώνιο δίλημμα: να αγαπάμε και να πονάμε, ή να μην αγαπάμε και να μην ζούμε.

Επιτρέψτε μου εδώ, να ζητήσω τη βοήθεια των παλαιοτέρων. Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι δεν γνώριζαν τη λέξη «αγάπη». Για τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη ή τον Επίκουρο υπήρχαν μόνον ο «έρως» και η «φιλία». Έρωτας: η αγάπη για κάτι που μας λείπει, η αγάπη που επιθυμεί και προσπαθεί να κατακτήσει, να πάρει, να κρατήσει. Σ΄αγαπώ, σε θέλω: δηλαδή θέλω να πιστέψω σε σένα. Ο έρωτας χρειάζεται την πίστη, αλλιώς είναι μια σκέτη δυστυχία. Κι όταν η πίστη, ή η εμπιστοσύνη, διαρραγεί… την ξέρετε τη συνέχεια. «Φιλία», πάλι, είναι όταν αγαπάμε αυτό που είναι παρόν, και χαιρόμαστε με την χαρά του. Έτσι αγαπάμε τη μάθηση, την ερωτική πράξη, τη στοργή, την συντροφικότητα, τους καλούς μας φίλους μας. Σε αντίθεση με τον «έρωτα» που πονά για αυτόν που απουσιάζει, η «φιλία» χαίρεται για εκείνον που μοιράζεται. Είναι η ανιδιοτελής αγάπη και οδηγεί κατευθείαν στην ευτυχία. Ο Επίκουρος τη συνιστούσε ανεπιφύλακτα στους μαθητές του.

Η λέξη «αγάπη» μπήκε στο ελληνικό λεξιλόγιο πολύ αργά και χάρη στον Χριστιανισμό. Ο Άγιος Παύλος στην περίφημη Επιστολή προς Κορινθίους περιγράφει το συναίσθημα που νοιώθει κάποιος για κάτι ασύγκριτα μεγαλύτερο από τον ίδιο, αλλά και αυτό που νιώθει ο Θεός για τον άνθρωπο. Ήταν μια επαναστατική σκέψη. Η έννοια της θεϊκής αγάπης θα έκανε τον Αριστοτέλη να βγεί από τα ρούχα του, αφού τη θεωρούσε γελοία: πώς ήταν δυνατόν οι παντοδύναμοι κι αθάνατοι θεοί να αγαπήσουν κάτι υποδεέστερο όπως ο αδύναμος, θνητός άνθρωπος; Ωστόσο το Ευαγγέλιο κύρηττε αυτή την νέα μορφή αγάπης, για κάποιον που δεν λυπάσαι για την απουσία του, ούτε χαίρεσαι για την παρουσία του, που δεν είναι ούτε εραστής, ούτε φίλος, απλά κάποιος που απλά υπάρχει, που τον αγαπάς χωρίς λόγο και χωρίς συμφέρον, χωρίς ανάγκη για ανταπόδοση, απλά για να τον αγαπάς. Αυτή, η νέα μορφή αγάπης, χωρίς εγωισμό, που αγκαλιάζει όλο τον κόσμο και που έχουμε ξεχάσει από καιρό, ήταν το μυστικό της αγιότητας.

Όμως τι σημασία μπορεί να έχει η αγιότητα σήμερα; Ως συνταγή για τον παράδεισο καμία, τουλάχιστον κατά την ταπεινή μου γνώμη. Ωστόσο αυτή η ακολουθία, από τον έρωτα, στη φιλία στην αγάπη, με κάνει να νιώθω πως υπάρχει ένα ταξίδι στην ψυχή του ανθρώπου με τρεις τουλάχιστον σταθμούς. Κι ότι ευτυχής θα πρέπει να είναι εκείνος που πήγε ως το τέλος. Που δεν έμεινε προσκολλημένος στον γλυκό πόθο να πιστέψει στο τίποτα, ούτε ικανοποιήθηκε με την ήπια μορφή της καθημερινότητας, αλλά ενηλικιώθηκε σε κάτι υψηλότερο και μεγαλύτερο.

Σκέψου σαν άντρας!

Πώς οι ορμόνες και οι νευρώνες φτιάχνουν νικητές

Λένε ότι η στύση βραχυκυκλώνει τον εγκέφαλο, κι ότι όταν το κάτω κεφάλι σηκωθεί το πάνω παύει να σκέφτεται. Στην πραγματικότητα αυτό που συμβαίνει είναι πολύ πιο σύνθετο και πιο ενδιαφέρον. Η κεντρική διοίκηση μιας στύσης βρίσκεται στον εγκέφαλο, και μάλιστα στη βάση του κρανίου, σε μια περιοχή που ονομάζεται υποθάλαμος. Από εκεί ρυθμίζονται οι ορμονικές εκκρίσεις, η δοσολογία τω χημικών ουσιών που παράγει το σώμα μας και μας κάνει να νιώθουμε τον ερωτικό πόθο σε όλες τις μεγαλειώδεις διαστάσεις του, και όχι μόνο σε ότι αφορά τη διάσταση του πέους μας. Από τον υποθάλαμο ρυθμίζονται επίσης οι διακυμάνσεις όλων των συναισθημάτων μας, αυτών που χρωματίζουν τις σκέψεις μας και μας κάνουν να δρούμε με τον τρόπο που δρούμε, άλλοτε για το καλό και άλλοτε όχι. Που μας κάνουν άνδρες, με τα ελαττώματα και τα προτερήματά μας. Που μας κάνουν πότε συμπληρωματικούς και πότε ανταγωνιστικούς, αλλά σχεδόν πάντα διαφορετικούς από τις γυναίκες.

Ένας Αριανός στην Αφροδίτη

Στα τέλη του 19^ου αιώνα, ένας Γάλλος ανατόμος διαβεβαίωνε ότι «στις ευφυέστερες φυλές, όπως οι Παριζιάνοι, ο εγκέφαλος των γυναικών είναι αντίστοιχου μεγέθους με τον εγκέφαλο ενός γορίλα παρά με τους πιο ανεπτυγμένους ανδρικούς εγκεφάλους». Και συμπλήρωνε: «Όσοι έχουν μελετήσει την ευφυΐα των γυναικών αναγνωρίζουν ότι οι γυναίκες εκπροσωπούν τις υποδεέστερες μορφές ανθρώπινης εξέλιξης αφού συγγενεύουν περισσότερο με αγρίους παρά με ενήλικες, πολιτισμένους άνδρες».

Ευτυχώς, σήμερα γνωρίζουμε πολύ περισσότερα πράγματα για να παίρνουμε στα σοβαρά τέτοιου είδους απόψεις. Η επιστημονική αλήθεια είναι ότι ο ανδρικός και ο γυναικείος εγκέφαλος διαφέρουν ελάχιστα μεταξύ τους. Διαφορές ωστόσο υπάρχουν, κυρίως στον τρόπο που τα δύο φύλα χρησιμοποιούν τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου τους. Σε πειράματα όπου προβάλλονται στιγμιαία λέξεις σε μία οθόνη στο ένα μόνο μάτι, οι γυναίκες τα καταφέρνουν καλύτερα όταν η εικόνα παρουσιάζεται αριστερά (από όπου διοχετεύονται οι πληροφορίες προς τη δεξιά πλευρά του εγκεφάλου). Επιπλέον, έπειτα από ένα εγκεφαλικό στο αριστερό ημισφαίριο, ο αριθμός των γυναικών που χάνουν την ικανότητα της ομιλίας είναι πενταπλάσιος από αυτόν των ανδρών.

Στους δυσλεκτικούς, τα εγκεφαλογραφήματα δείχνουν ότι τα αγόρια χρησιμοποιούν λιγότερο το αριστερό ημισφαίριο, που αποτελεί την καρδιά του κέντρου της γλώσσας στον εγκέφαλο. Ίσως αυτό εξηγεί γιατί τα αγόρια είναι πιο ευάλωτα στη συγκεκριμένη πάθηση από τα κορίτσια. Ίσως πάλι όχι. Οι ανατομικές διαφορές στον εγκέφαλο ανδρών και γυναικών είναι εξαιρετικά μικρές για να εξηγήσουν την εντυπωσιακή απόκλιση που επιδεικνύουν τα δύο φύλα στις συμπεριφορές τους. Τελικά, αυτό που μας κάνει διαφορετικούς δεν είναι η ανατομία αλλά η λειτουργία του εγκεφάλου, η οποία καθορίζεται εν πολλοίς από τις εκκρίσεις ορμονών και νευροδιαβιβαστών. Για παράδειγμα, ένας νευροδιαβιβαστής που ονομάζεται σεροτονίνη και του οποίου η έλλειψη σχετίζεται με την κατάθλιψη εκκρίνεται στους άντρες σε ποσότητα διπλάσια από όσο στις γυναίκες – κάτι που εξηγεί γιατί οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη. Με τη σειρά της η σεροτονίνη αυξάνεται όταν αυξάνεται και η τεστοστερόνη, η ουσία που συνδέει τους όρχεις με το μυαλό και αντιστρόφως. Μια επιβράβευση, επαγγελματική, ερωτική, ακόμα και ποδοσφαιρική όταν η ομάδα μας βάλει γκολ, προκαλεί μέσα μας μια πλημμυρίδα ορμονικών εκκρίσεων, ένα βιοχημικό κοκτέιλ παραγόντων ευδιαθεσίας, την απόλυτη συνταγή του φυσικού, ανδρικού, high. Οι αρσενικοί ηγέτες είναι φουλ στην τεστοστερόνη, γιατί η επιβράβευση της εξουσίας είναι το απόλυτο αφροδισιακό.

Η κρυφή γοητεία της φαλάκρας

Τι είχαν κοινό μεταξύ τους ο Ιούλιος Καίσαρ, ο Ναπολέων και ο Λένιν; Εκτός από το γεγονός ότι ήταν όλοι τους γεννημένοι ηγέτες που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας, διέθεταν….φαλάκρα. Αυτοί, και άλλοι φαλακροί συνοδοιπόροι τους, ίσως να μην γνώριζαν ότι η αιτία που η κεφαλή τους είχε απωλέσει το τρίχωμά της ήταν οι αυξημένες ποσότητες τεστοστερόνης που έρρεαν στο αίμα τους. Όχι τυχαία λοιπόν, έλεγαν για τον Ιούλιο Καίσαρα, περίφημο για τις ερωτικές του κατακτήσεις και επιδόσεις: «Κρύψτε τις κόρες σας! Πλησιάζει ο φαλακρός μοιχός!»

Η φαλάκρα λοιπόν κάθε άλλο παρά σημείο πρόωρου εκφυλισμού της αρσενικής ισχύος είναι. Το αντίθετο μάλιστα – και μην ακούτε αυτούς που προσπαθούν να σας πουλήσουν γιατροσόφια για την καταπολέμησή της. Κι ο θρυλικός Γκουσγκούνης φαλακρός ήταν, και τώρα ξέρετε το γιατί.

Η τεστοστερόνη κορυφώνεται γύρω στα 30 κι ύστερα αρχίζει σιγά-σιγά να φθίνει, μέχρι να μπει ο άνδρας στην ανδρική κλιμακτήριο, εκεί γύρω στα 70, όπου η τεστοστερόνη μειώνεται περίπου στο μισό. Επίσης, η τεστοστερόνη αυξομειώνεται στη διάρκεια της μέρας αλλά και του χρόνου. Στην Αγγλία κορυφώνεται την άνοιξη, όπως καταγράφεται από την αλματώδη αύξηση των χρησιμοποιημένων προφυλακτικών που συγκεντρώνονται στους υπονόμους του Λονδίνου. Στο Κονγκό πέφτει στη διάρκεια της ετήσιας περιόδου πείνας, προφανώς διότι με άδειο το στομάχι πού όρεξη για πήδημα.

Αντίθετα, ένα καλό γεύμα, συνοδευόμενο με ένα καλό κρασί, δημιουργεί τις ιδανικές συνθήκες για καλό σεξ, αφού ένα ικανοποιημένο στομάχι αυξάνει τη σεροτονίνη η οποία με τη σειρά της σπρώχνει την τεστοστερόνη να ανέβει πιο ψηλά. Στα αρνητικά της τεστοστερόνης καταγράψτε τα καρδιοαγγειακά στα οποία είμαστε περισσότερο επιρρεπείς από τις γυναίκες. Δεν υπάρχει όφελος χωρίς κόστος. Μπορεί να περνάμε τη ζωή μας με λιγότερες σκοτούρες, πεθαίνουμε όμως πιο νωρίς από αυτές αφού το high μας μάς βουλώνει σταδιακά τις αρτηρίες.

Γεννημένοι για τη βία;

Η κινηματογραφική ταινία Alien 3 διαδραματίζεται σε μία πλανητική αποικία καταδίκων. Οι κατάδικοι έχουν κληρονομήσει μία πρόσθετη δόση ανδρισμού (για την ακρίβεια ένα πρόσθετο χρωμόσωμα Υ), μία πάθηση που πλήττει το ένα στα χίλια αγόρια της Γης. Όπως λέει ο δεσμοφύλακας, «όλοι τους έχουν διπλό Υ – είναι κλέφτες, βιαστές, φονιάδες, παραχαράκτες, παιδεραστές… καθάρματα μηδενός εξαιρουμένου». Η επίδραση που ασκεί το φύλο στον εγκέφαλο καταγράφεται συνήθως ως κάτι το αρνητικό. Το μυαλό των ανδρών ανταποκρίνεται, μέσα από μια μακρά αλυσίδα εσωτερικών και εξωτερικών ερεθισμάτων, στον πανίσχυρο μικρό διακόπτη του, το χρωμόσωμα Υ που καθορίζει το ανδρικό φύλο. Ορισμένες από τις αποκρίσεις δεν είναι καθόλου ελκυστικές. Η εγκληματική δραστηριότητα, για παράδειγμα, είναι ένα χόμπι με το οποίο ασχολείται κυρίως το ήμισυ του ανθρώπινου πληθυσμού. Οι άνδρες είναι δέκα φορές πιο επιρρεπείς στο φόνο (τάση που εξισορροπείται από το γεγονός ότι είναι και πέντε φορές πιθανότερο να είναι αυτοί το θύμα) από τις γυναίκες. Αυτό δεν παρατηρείται αποκλειστικά στις ανεπτυγμένες κοινωνίες. Σε μία φυλή της Νότιας Αμερικής σχεδόν το 50% του ανδρικού πληθυσμού έχει σκοτώσει κάποιον άλλο άνδρα, σε αντίθεση με τις γυναίκες της φυλής που σπάνια γίνονται επιθετικές. Ακόμα και οι αρσενικοί πίθηκοι μπλέκουν σε πιο άγρια παιγνίδια από τους θυληκούς, και μάλιστα προτιμούν τα φορτηγά από τις κούκλες.

Δεν υπάρχει ανθρώπινη κοινωνία στον πλανήτη που να μην δόξασε κάποτε το ανδρικό φύλο μέσα από το πρότυπο του ήρωα-πολεμιστή. Είτε πρόκειται για τον Αχιλλέα είτε για τον Ράμπο (ας μου συγχωρήσουν οι αρχαιολάτρες τη σύγκριση) ο «τυπικός» άνδρας είναι βουτηγμένος στο αίμα των εχθρών του. Ωστόσο, αυτό μπορεί να μην έχει να κάνει τόσο με τη φύση του ανδρικού φύλου όσο με τις κοινωνικές συνθήκες, ή μάλλον με τους κανόνες του παιγνιδιού που ορίζουν το κοινωνικό status τη δεδομένη ιστορική περίοδο. Οι executives διάβαζαν στη δεκαετία του 80 την «Τέχνη του Πολέμου» του Κινέζου στρατηγού Σαν Τζου, για να εμπνευστούν και να εφαρμόσουν τα δέοντα στον κόσμο των επιχειρήσεων. Όμως ο κόσμος έχει αλλάξει από τότε. Ο ανταγωνισμός γίνεται πλέον με άλλους όρους, περισσότερο μέσα από συμμαχίες παρά μέσα από έριδες. Ο στόχος δεν είναι η νίκη υπέρ πάντων, αλλά πώς θα ωφελήσεις με τις πράξεις σου το κοινωνικό σύνολο, το περιβάλλον, τη μητέρα Γη. Επιπλέον, στο παιχνίδι έχουν μπει και οι γυναίκες οι οποίες έφεραν μαζί τους τη δική τους νοοτροπία. Με λίγα λόγια, ο βαρβάτος και άγριος πολεμιστής δεν χωράει πλέον στα boardrooms ενώ θεωρείται passé και brutal στα media. Κι αν θέλετε ένα καλό παράδειγμα δεν χρειάζεται παρά να προσφύγετε στην εικόνα του νυν Αμερικανού προέδρου, ενός τυπικού metrosexual με οικολογικές και άλλες ευαισθησίες. Μπορεί το χρωμόσωμα Υ να προδιαθέτει τον άνδρα για την βία, κάτι που ήταν προφανώς αναγκαίο για την επιβίωση του είδους μας στην άγρια φύση, δεν μας παρέχει όμως καμία χρήσιμη υπηρεσία σήμερα, σε έναν κόσμο στον οποίο πρέπει να γινόμαστε αρεστοί σε γυναίκες executives αν θέλουμε να πάμε μπροστά. Ο σημερινός ιδανικός άντρας είναι αυτός που διαβάζει ποίηση, ξέρει την ψυχαναλυτική θεωρία και την εφαρμόζει, ανακυκλώνει τα σκουπίδια του, και προτιμά ένα ποδήλατο από μια Buggatti. Οι υπόλοιποι είναι απλά βλάχοι.

Ανδρικός εγκέφαλος: Οδηγίες για νικητές (και ηττημένους)

Μα θα μου πείτε, αδελφοί μου, επιτέλους πού πάμε; Σε λίγο θα μας φορέσουν και φουστάνια! Ψυχραιμία. Μπορεί ο σύγχρονος πολιτισμός και η κοινωνία να διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που σκεφτόμαστε και που συμπεριφερόμαστε, ωστόσο στο πίσω μέρος του εγκεφάλου μας, σε εκείνο τον βουβό αλλά πάντα ενεργό υποθάλαμο, αναβράζουν οι ορμόνες του φύλου μας. Οι άντρες θα μείνουμε πάντα άντρες. Χρειαζόμαστε την περιπέτεια και την πρόκληση. Όταν μας τα στερήσουν μαραζώνουμε, η τεστοστερόνη μας πέφτει, το ίδιο και η σεροτονίνη, και αν διαβάσατε προσεκτικά μέχρι τώρα το άρθρο μου θα καταλάβατε γιατί υπάρχουν ανάμεσά μας δυστυχισμένοι άντρες. Κάποιος, ή κάποια, τους έκοψε τον αέρα. Από δυνητικούς πολεμιστές προορισμένους για τη νίκη, τους έκανε ηττημένους αιχμαλώτους μιας λανθασμένης νοοτροπίας.

Ναι στο ποδήλατο αλλά ποτέ όχι στην Buggatti. Αν θέλετε να διατηρείτε τον εγκέφαλό σας σε καλή κατάσταση παίξτε! Σκληρά ή μαλακά δεν έχει σημασία, σημασία έχει να μην βγαίνετε ποτέ από το παιγνίδι. Για να είστε νικητές πρέπει να μην να σας νοιάζει κι αν χάσετε. Πάρτε ρίσκα, κι αφήστε τες να σας αγαπούν για τις αδυναμίες σας.

Αυτό που δεν σας λένε

Σ’ αυτή τη χώρα τα μαθαίνουμε όλα τελευταίοι. Θες o τρόπος που λειτουργούν τα media, θες η πνευματική μας απομόνωση στην άκρη της βαλκανικής χερσονήσου, θες η συστηματική υποβάθμιση της παιδείας μας τα τελευταία τριάντα χρόνια, έχουμε καταλήξει να ζούμε μέσα στα μαύρα μεσάνυχτα. Θα γίνω πιο σαφής. Ύστερα από τις περικοπές σε μισθούς και επιδόματα που έλαβε η κυβέρνηση - μπας και μας λυπηθούν οι πιστωτές μας -, ήρθε η ώρα της πραγματικής Κρίσης με «Κ» κεφαλαίο, ήγουν η ώρα του ασφαλιστικού. Σίγουρα θα έχετε ακούσει το μακρύ και το κοντό που κάθε λογής ειδικοί, εργατοπατέρες, πολιτικάντηδες και μεγαλόσχημοι δημοσιογράφοι με ξεπουλημένες συνειδήσεις ξεφουρνίζουν καθημερινώς σε κανάλια και ραδιόφωνα. Τις φωνές, τις κατάρες και τις απειλές του πάσης φύσεως πατριώτη με την γελοία έννοια του όρου. Το κλαψούρισμα του κάθε βολεμένου καρεκλοκένταυρου που το μόνο που θέλει είναι να διατηρήσει τα προνόμιά του κι ας πάνε στο διάολο οι υπόλοιποι.

Αυτό που δεν σας λένε όλοι αυτοί είναι, δυστυχώς, η μαύρη αλήθεια. Κι επειδή ξέρω ότι είστε καλοί στα μαθηματικά, θα σας την πω με αριθμούς. Για να μπορέσει μια κοινωνία να έχει μέλλον χρειάζεται να έχει παιδιά. Χωρίς παιδιά δεν υπάρχει μέλλον, τελεία και παύλα. Στην Ελλάδα ο ρυθμός γεννητικότητας είναι 1,3. Δηλαδή σε κάθε γυναίκα αντιστοιχούν 1,3 παιδιά. Ο ρυθμός αυτός αποκαλείται από τους δημογράφους «ελάχιστο χαμηλό» διότι με αυτόν τον ρυθμό γεννήσεων καμία κοινωνία δεν ανάκαμψε ποτέ. Να το κάνω πιο λιανά: ο ρυθμός γεννητικότητας 1,3 σημαίνει ότι για κάθε δέκα παππούδες στην Ελλάδα υπάρχουν έξι παιδιά και τέσσερα εγγόνια. Το οικογενειακό μας δέντρο είναι αντιστραμμένο. Θέλεις σύνταξη στα 58; Κι εγώ μεγάλε! Αλλά όταν δέκα παππούδες έχουν τέσσερα εγγόνια ποιος θα μας πληρώνει να καθόμαστε για το ένα τρίτο της ζωής μας; Με το ρυθμό των γεννήσεων που έχουμε στην Ελλάδα το 2040, απλά, δεν θα υπάρχουν αρκετοί εργαζόμενοι για να πληρώσουν τις συντάξεις μας. Επιπλέον, το 2040 το ποσοστό των συνταξιοδοτικών εκροών επί του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος υπολογίζεται ότι θα είναι 20%. Αυτά τα νούμερα σημαίνουν το τέλος της Ελλάδας, της ελληνικής κοινωνίας και του ελληνικού έθνους. Αρμαγεδδών, Απολλύων, Game Over.

Αλλά ας πούμε ότι κανείς από σας δεν νοιάζεται για το αν θα υπάρχουν Έλληνες στο τέλος του 21^ου αιώνα. Ας υποθέσουμε ότι δεν μας καίγεται καρφάκι και το μόνο που θέλουμε είναι η συνταξούλα μας. Ε λοιπόν, αγαπητοί μου συν-συνταξιούχοι του μέλλοντος, προετοιμαστείτε για τη μεγάλη έκπληξη: δεν πρόκειται να πάρετε φράγκο! Τζάμπα πληρώνετε τα ταμεία σας! Διότι ακόμα κι αν οι πολιτικοί του 2040 (ναι, τα εγγονάκα του ΓΑΠ, του Σαμαρά, κλπ., που θα μας κυβερνούν) προσπαθήσουν να αναχρηματοδοτήσουν το τεράστιο δημόσιο χρέος που θα έχει προκύψει από το κόστος των συντάξεων, απλά δεν θα μπορούν. Σήμερα εμείς έχουμε φεσώσει τις επόμενες δύο γενεές. Ωστόσο, χωρίς επόμενες γενεές να πληρώσουν τα χρέη των σημερινών, τα ελληνικά ομόλογα του 2040 θα αξίζουν όσο το χαρτί της τουαλέτας. Κι αν ελπίζετε ότι θα έρθουν τότε οι Γερμανοί να μας (ξανα) σώσουν, απατάσθε. Διότι έχουν κι εκείνοι σοβαρότατο δημογραφικό πρόβλημα αφού το 30% των Γερμανίδων σε ηλικία τεκνοποίησης είναι άτεκνες (το ποσοστό είναι 40% σε όσες διαθέτουν πτυχίο Πανεπιστημίου). Η Ευρώπη γηράσκει και θνήσκει. Κι εμείς μαζί τους.

Τι μπορούμε να κάνουμε; Θα έλεγα να αρχίσουμε με το να ξεφορτωθούμε όλους αυτούς τους απατεωνίσκους και παλιομασκαράδες που ξεπούλησαν τη χώρα μας για να βολέψουν τα τομάρια τους. Που δεν ντρέπονται να κρεμάνε τους μούρες τους στα τηλεπαράθυρα. Δεν ξέρω αν προλαβαίνουμε τώρα να αποκτήσουμε αρκετά παιδιά, αλλά τουλάχιστον ας προσπαθήσουμε. Παντρευτείτε και κάντε παιδάκια επιτέλους! Τι φοβάστε; Τη γκρίνια της γυναίκας σας; Δηλαδή ως απλώς γκόμενα δεν σας τα σπάει ποτέ; Κι ύστερα, ας πάρουμε σοβαρά τους μετανάστες αφού, όπως έχουν έρθει τα πράγματα, εκείνοι αποτελούν τη μοναδική ελπίδα η Ελλάδα να συνεχίσει να υπάρχει. Όχι στην απομόνωση των μεταναστών, ναι στην ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία. Ας μάθουν τα ελληνικά και την ελληνική ιστορία, σα να ήταν δική τους. Ας τους κάνουμε να νιώσουν αυτόν τον τόπο δικό τους, γιατί δικός τους θα γίνει έτσι κι αλλιώς.

Ο διαβήτης του Πλάτωνα

Α. Ο Γεωμέτρης θεός

Αεί ο Θεός ο Μέγας γεωμετρεί, το κύκλου μήκος ίνα ορίση διαμέτρω, παρήγαγεν αριθμόν απέραντον, καί όν, φεύ, ουδέποτε όλον θνητοί θα εύρωσι

Δεν ξέρω αν στα σημερινά σχολεία οι δάσκαλοι αναφέρουν ακόμα στα παιδιά αυτόν τον μνημονικό κανόνα για την εύρεση των πρώτων 22 δεκαδικών αριθμών του αριθμού π – αλλά όσοι από εσάς είστε της γενιάς μου σίγουρα θα τον θυμάστε. Κι επειδή είστε της γενιάς μου τότε μάλλον καταλαβαίνετε και τι λέει ο αρχαιοπρεπής αυτός κανόνας στη σημερινή λαλιά. Μοιάζει λίγο με κατάρα, ή με ειρωνεία. Ο θεός που έφτιαξε το σύμπαν ως μέγας γεωμέτρης έφτιαξε έτσι τον κύκλο που να μην μπορεί ο άνθρωπος ποτέ να τον μετρήσει. Πράγματι, ένας κύκλος με διάμετρο 1 έχει περιφέρεια ίση με π – ίση δηλαδή με έναν αριθμό που δεν γνωρίζουμε εν ολοκληρία του, και που δεν θα μπορέσουμε ποτέ να μάθουμε πού τελειώνει.

Ο Θεός ο Μέγας είναι ένα γεωμετρικό πειραχτήρι, όπως ανακάλυψαν προς μεγάλη τους απελπισία και οι Δήλιοι τον 5^ο και 4^ο αιώνα π.Χ.. Τους μήνησε τότε ο Θεός πως αν ήθελαν να γλιτώσουν από το μίασμα, το λοιμό και τον αφανισμό, έπρεπε να διπλασιάσουν τον κυβικό βωμό του.

Ο Γιάννης Γρηγοράκης εμπνέεται από το Δήλιο πρόβλημα για να πει μια ιστορία που κινείται σε δύο εποχές και ταλαντεύεται ανάμεσα σε δύο αντιφατικές ιδέες. Αυτά όμως σε λίγο.

Ας επιστρέψω ξανά στον σκανδαλιάρη Απόλλωνα, πολιούχο της Δήλου, και ειδικό στα γεωμετρικά. Αφού είδαν κι απόειδαν οι Δήλιοι, και μην μπορώντας να βρουν τη λύση, βάζουν πλώρη για την Αθήνα. Ο ιερέας του θεού Θεοκλής, κι ο άρχοντας Αριστόξενος με τον όμορφο γιό του τον Μέλισσο. Βρισκόμαστε στο έτος 380 με 379. Οι τριάκοντα έχουν πέσει, το δημοκρατικό πολίτευμα έχει επιστρέψει, αν και είναι μια σκιά του προηγούμενου εαυτού του, ο Σωκράτης έχει πιεί το κώνειο και η θαλασσοκράτειρα πόλις, η Αθήνα, σέρνεται σαν το φάντασμα μέσα στους βρόμικούς δρόμους της, γλύφοντας τις πληγές της και περιθάλποντας φυγάδες Θηβαίους δημοκρατικούς. Ο Πλάτων συγγράφει την Πολιτεία του και πουλάει αντίγραφα των έργων του στους σοφιστές της Στοάς.

Σε αυτόν λοιπόν κατευθύνονται οι Δήλιοι, στον πιο σοφό άνδρα της Ελλάδας, για να ζητήσουν να τους λύσει το πρόβλημα.

Μόνο που ο Πλάτων δεν είναι μαθηματικός με τη σύγχρονη έννοια του όρου. Δεν τον ενδιαφέρουν οι τεχνικές λύσεις ενός προβλήματος, αλλά οι εσωτερικές του διαστάσεις. Ακόμα και ο χαρακτηρισμός του Πλάτωνα ως φιλοσόφου τον αδικεί, κατά τη γνώμη μου, αφού η λέξη «φιλοσοφία» έχει σήμερα διαφορετική έννοια από εκείνη που είχε στην αρχαία Ελλάδα. Ο Πλάτων ήταν ο εμπνευστής και ιδρυτής μιας ολόκληρης κοσμοθεώρησης, με τόσο ισχυρή εσωτερική συνέπεια, που αποτελεί μέχρι σήμερα τη μία από τις δύο, αντιφατικές μεταξύ τους, σκοπιές με τις οποίες βλέπουμε το σύμπαν – τον ιδεαλισμό, εν αντιθέσει με τον υλισμό.

Ο Γρηγοράκης στην πρώτη από τις δύο παράλληλες ιστορίες του μυθιστορήματός του, ψυχογραφεί με αιχμηρή και τολμηρή πένα, το μεγάλο αυτό διανοητή της αρχαιότητας. Όντας εξαιρετικά καλοδιαβάσμένος, τόσο για την συγκεκριμένη ιστορική μορφή, όσο και για το έργο του, αλλά και για το ιστορικό υπόβαθρο, ο Γρηγοράκης ζωντανεύει και εμβαθύνει με απαράμιλλο τρόπο τα γεγονότα και τις ημέρες του Πλάτωνα καθώς καταπιάνεται με τη λύση του προβλήματος του διπλασιασμού του κύβου, καθώς ξυπνάνε μέσα του φαντάσματα, φόβοι, πόθοι, αμφιβολίες, και ναι – αντινομίες.

Β. Οι εποχές

Μίλησα και για μια άλλη, παράλληλη, ιστορία που εξυφαίνει ο Γρηγοράκης στα δέκα κεφάλαια του βιβλίου του. Αυτή λαμβάνει χώρα στο Βερολίνο το έτος 1931, καθώς η συνθήκη των Βερσαλλιών έχει γονατίσει τη Δημοκρατία της Βεϊμάρης, καθώς οι Εθνικοσοσιαλιστές αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη πολιτική ισχύ.

Ο νεαρός Ολλανδός μαθηματικός Μπάρτελ βαν ντερ Βέρντεν εντοπίζει μια αντινομία στην Πολιτεία του Πλάτωνα και πάει να βρει τον μεγάλο ελληνιστή φον Βιλαμόβιτς για να ζητήσει τη βοήθειά του.

Η επιλογή των εποχών αυτών δεν είναι τυχαία φυσικά. Ή τουλάχιστον δεν μου φάνηκαν εμένα τυχαίες. Τις συνδέουν δύο τουλάχιστον ομοιότητες. Η μία, η περισσότερο προφανής, είναι η πολιτική. Η δημοκρατία καταρρέει, το ίδιο και η κοινωνία. Στην Αθήνα οι πολίτες δεν συνέρχονται πια στην Εκκλησία. Οι μόνοι που πάνε να ψηφίσουν είναι ένα τσούρμο εξαθλιωμένοι ζητιάνοι που πουλάνε την ψήφο τους για τρεις οβολούς. Η απάθεια σκοτώνει τη δημοκρατία. Ο Πλάτων, που έτσι κι αλλιώς δεν πιστεύει σε αυτήν, σπάει το κεφάλι του να βρει έναν άλλο τρόπο διακυβέρνησης (αλλά περισσότερα επί αυτού στην Πολιτεία για όποιον ενδιαφέρεται). Στο Βερολίνο του 31, το δημοφιλέστερο βιβλίο είναι «Το τέλος του καπιταλισμού» του Φερντινάρντ Φρίντ. Τα χρηματιστήρια καταρρέουν, η ανεργία έχει τρυπήσει το ταβάνι, η Γερμανία αισθάνεται ότι μέσω των πολεμικών αποζημιώσεων χρηματοδοτεί τα δημοσιονομικά ελλείμματα των άλλων χωρών. Ότι ο Γερμανός εργάτης πληρώνει τους ξένους που τεμπελιάζουν. Ως συνέπεια, ο Γερμανικός εθνικισμός θεριεύει. Σας θυμίζει μήπως τίποτα αυτό;

Κι εδώ ο Γρηγοράκης έχει κάνει πολύ καλά τη δουλειά του. Η εξοικείωση του με τη Γερμανική κουλτούρα, αλλά και τη συγκεκριμένη εποχή είναι μεταδοτική. Κάθε φορά που άφηνα το βιβλίο ύστερα από την ανάγνωση ενός σχετικού κεφαλαίου, ένιωθα τον κόσμο γύρω μου να στενεύει, να σκοτεινιάζει.

Κι εδώ βρίσκεται η δεύτερη, ίσως λιγότερο προφανής, ομοιότητα μεταξύ των δύο εποχών που προκρίνει ο συγγραφέας ως υλικό του. Από το 1931 μια μαύρη σκιά άρχισε να απλώνεται πάνω από την Ευρώπη. Το ίδιο συνέβη καθώς ο τέταρτος π.Χ. αιώνας πλησίαζε το μεσουράνημά του. Κάτι σκοτεινό, και μιαρό ίσως, ξυπνούσε μέσα στους ανθρώπους. Κάτι που θα τους έκανε απεριόριστα σκληρούς απέναντι στους συνανθρώπους τους. Από εδώ και στο εξής ο πόλεμος θα γινόταν με άλλους όρους,. Δεν θα υπήρχαν πια ήρωες, παρά μόνον αίμα, ο αφανισμός, η τελική λύση.

Γ. Η αντινομία

Ας μιλήσω τώρα λίγο για την αντινομία που προσπαθεί να ερμηνεύσει ο βαν ντερ Βέρντεν, την ίδια αντινομία που βασανίζει και τον Πλάτωνα πριν από εικοσιπέντε αιώνες, την αντινομία που αποτελεί τελικά τον άξονα και το αντικείμενο του βιβλίου του Γρηγοράκη.

Μίλησα πριν για την κοσμοθεωρία που μας κληροδότησε ο Πλάτων, τον ιδεαλισμό.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα λοιπόν ζούμε σε ένα κόσμο ψευδαισθήσεων. Ότι μετράμε, παρατηρούμε, νιώθουμε, είναι είδωλα. Ο γεωμετρών θεός μας έχει καταραστεί να μην συναπαντούμε ποτέ την πραγματικότητα. Γιατί η πραγματικότητα είναι πέρα από τα φαινόμενα, στον κόσμο των ιδεών. Αλυσοδεμένοι μέσα στην σπηλιά των απατηλών αισθήσεων βλέπουμε μόνον τις σκιές του κόσμου, αλλά ποτέ τον ίδιο τον κόσμο.

Είναι λοιπόν, για τον Πλάτωνα, επόμενο ότι σκοπός του ανθρώπου είναι να σπάσει τις αλυσίδες των αισθήσεων και να επιστρέψει στον κόσμο των ιδεών. Να αφυπνισθεί. Να εξυψώσει την ψυχή του στον ουρανό και να αφήσει πίσω του το σώμα, τα μάτια, τα αυτιά, τα χείλη, τον ερωτικό για τη σάρκα πόθο. Ως εργαλεία απελευθέρωσης ο μέγας διανοητής, προδιέγραψε τον χάρακα και τον διαβήτη.

Η επιλογή τους δεν είναι τεχνική αλλά θεολογική με την πλήρη έννοια του όρου. Τα όργανα αυτά είναι τα μόνα, σύμφωνα πάντα με τον Πλάτωνα, με τα οποία ο άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί και να ερμηνεύσει τον κόσμο των ιδεών, την κατοικία των θεών. Οτιδήποτε δεν υπακούει στο χάρακα και το διαβήτη είναι ένα ανάθεμα, ένα ψέμα.

Πώς όμως ο ίδιος ο θεός, ο αεί γεωμετρών, διατυπώνει ένα πρόβλημα που δεν μπορεί να λυθεί με χάρακα και διαβήτη; Ιδού το τρομερό ζήτημα που πρέπει να επιλύσει ο Πλάτων υπό την πίεση των δόλιων Δηλίων. Όχι το μαθηματικό, αλλά το θεολογικό πρόβλημα, αυτό είναι που τον απασχολεί και τον κρατάει ξάγρυπνο τα βράδια.

Γράφει λοιπόν στο 528 της πολιτείας ότι το πρόβλημα είναι άλυτο. Κι αμέσως μετά αλλάζει γνώμη και λέει πως λύνεται. Και δυόμιση χιλιάδες χρόνια μετά, σε ένα Βερολίνο που βράζει και βυθίζεται ολοένα και πιο βαθιά στο σκοτάδι του ναζισμού, ο νεαρός Ολλανδός μαθηματικός σπάει το κεφάλι του να καταλάβει τι έγινε κι αντιφάσκει έτσι ο Πλάτων. Πώς είναι δυνατόν ο θεμελιωτής του ιδεαλισμού, που μόνον χάρακα και διαβήτη αποδέχεται, να υποτάσσεται σε μια «μηχανική» - βλέπε υλιστική – λύση του προβλήματος. Υπάρχει μια τρύπα στον Πλάτωνα. Στον κόσμο των φαινομένων, στις ψευδαισθήσεις, στα γήινα και τα ανθρώπινα, κάτι μοιάζει πιο πραγματικό από όσο θα ήθελε ο μέγας αυτός σοφός. Ο γεωμετρών θεός, ζητώντας τον διπλασιασμό του βωμού του, είναι σα να λεει στους ανθρώπους ότι και η δικιά τους ζωή, αυτή η ταπεινή και τιποτένια, η γεμάτη πόνο και ματαιοδοξία, έχει κάποια δόση αλήθειας.

Ο Γρηγοράκης προσφέρει στον αναγνώστη ένα χορταστικό, συναρπαστικό μυθιστόρημα, διερευνώντας σε βάθος στοχαστικό, αφηγηματικό και συναισθηματικό, δύο σπουδαίες εποχές και μια πλειάδα σημαντικών διανοητών, καθώς προσπαθούν να αναμετρηθούν με τη μεγάλη αντίφαση που χαρακτηρίζει όλη την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο «Διαβήτης του Πλάτωνα» διαγράφει έναν κύκλο που ποτέ δεν θα βρούμε την άκρη του, ωστόσο – να είστε σίγουροι για αυτό – όλοι μας θα τον ιχνηλατήσουμε μέχρι το τέλος.

Σκέψεις για το βιβλίο του Γιάννη Γρηγοράκη «Ο διαβήτης του Πλάτωνα» (Κέδρος, 2010), από παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα, στον ΙΑΝΟ, στις 13 Απριλίου 2010.

Use it or lose it!

Ξεχνάτε συχνά πού βάλατε τα κλειδιά σας; Δεν θυμάστε εύκολα ονόματα; Είστε πάνω από 30; Ε, λοιπόν αγαπητές μου έχω νέα για σας. Καθίστε αναπαυτικά και χαλαρώστε, γιατί θα αρχίσω από τα άσχημα.

Η επίδοση του εγκεφάλου χειροτερεύει καθώς μεγαλώνετε, και δεν χρειάζεται να πάθετε άνοια ή Αλτσχάιμερ για να το διαπιστώσετε. Από τα τριάντα κι ύστερα η μνήμη παρακμάζει και γινόμαστε όλο και πιο αφηρημένοι. Για αυτό μην εκνευρίζεστε όταν καρβουνιάζετε το φαγητό επειδή το ξεχάσατε πάνω σε αναμμένο μάτι. Είναι απολύτως φυσιολογικό, και να του το εξηγήσετε να το καταλάβει κι εκείνος. Στο κάτω-κάτω της γραφής για αυτό υπάρχει και το pizza delivery. Επίσης, η ικανότητα πλοήγησης φθίνει σταθερά, οπότε γυναίκες-οδηγοί άνω των τριάντα προμηθευθείτε άμεσα έναν πλοηγό αυτοκινήτου (εγώ αγόρασα ένα και η ζωή μου στους δρόμους βελτιώθηκε θεαματικά, πιστέψτε με). Όμως εκεί που τα πράγματα αρχίζουν να σκουραίνουν σοβαρά είναι στον τομέα που οι επιστήμονες αποκαλούν «εκτελεστική λειτουργία» και σημαίνει το σύνολο των ικανοτήτων που σας επιτρέπουν να επιλέγετε την συμπεριφορά που είναι κατάλληλη για την περίπτωση. Με άλλα λόγια, την ικανότητα να συγκεντρώνεστε και να εστιάζετε στο προκείμενο χωρίς αντιπερισπασμούς. Οι περισσότερες από εσάς που με διαβάζετε έχετε καιρό ακόμα, αλλά καλό είναι να γνωρίζετε ότι από τα εβδομήντα κι ύστερα η εκτελεστική λειτουργία δουλεύει ρελαντί, που σε συνδυασμό με τα προβλήματα πλοήγησης εξηγεί γιατί ο παππούς και η γιαγιά δεν οδηγούν και τόσο καλά (ευτυχώς που ξεχνούν τα κλειδιά του αυτοκινήτου τους).

ΟΚ, και τώρα τα καλά νέα: πολλές εγκεφαλικές λειτουργίες δεν επηρεάζονται πολύ από την ηλικία, όπως το λεξιλόγιο το οποίο μάλιστα μπορεί και να βελτιωθεί καθώς μεγαλώνουμε. Ένας Ιάπωνας συνταξιούχος ξεκίνησε να μαθαίνει Κινεζικά στα 95 του και στα 100 του πήγε κι έδωσε μια διάλεξη στην Κίνα, στη γλώσσα τους! Επίσης αντέχουν οι επαγγελματικές δεξιότητες, εφ΄όσον συνεχίζετε να τις εξασκείτε.

Αλλά εκεί που τα μεγαλύτερα άτομα έχουν ένα σημαντικό πλεονέκτημα υπέρ των νεότερων είναι στον έλεγχο των συναισθημάτων τους. Η συχνότητα των αρνητικών συναισθημάτων μειώνεται με την ηλικία μέχρι να σταματήσει γύρω στα εξήντα, ενώ τα θετικά συναισθήματα παραμένουν περίπου τα ίδια. Οι μεγαλύτεροι παρεκτρέπονται σπανιότερα σε βρισιές ή σε βία ή σε άλλη αρνητική συμπεριφορά όταν εκνευρίζονται. Καθώς μεγαλώνουμε συγχωρούμε ευκολότερα.

Ο τρόπος ζωής έχει αποφασιστική επίδραση στο τι θα συμβεί στον εγκέφαλό μας και τις γνωστικές μας ικανότητες καθώς μεγαλώνουμε. Οι έρευνες δείχνουν ότι δύο είναι οι καλύτεροι τρόποι για να διατηρήσουμε την ευελιξία του μυαλού μας. Ο πρώτος έχει να κάνει με τα χόμπι και τον εθελοντισμό. Όσες εργάζεστε πνευματικά βρείτε τον τρόπο να ασχοληθείτε με κάτι χειρωνακτικό, όπως η κηπουρική ή η ζωγραφική. Εσείς που δουλεύετε με τα χέρια σας διαβάστε περισσότερα βιβλία και, ναι λοιπόν, λύστε και μερικά σουντόκου.

Ωστόσο, αυτό που πραγματικά θα κάνει τη διαφορά στο μέλλον του καθενός μας είναι η φυσική άσκηση. Υγιές μυαλό σε σώμα υγιές έλεγαν οι αρχαίοι και η σύγχρονη επιστήμη το επιβεβαιώνει. Η συνεπής γύμναση του σώματος διατηρεί σε καλή κατάσταση την καρδιά και το κυκλοφορικό, που με τη σειρά του συντηρεί τον εγκέφαλο ακμαίο. Δεν χρειάζεται να χτυπηθείτε στα γυμναστήρια. Η καλύτερη άσκηση για την καρδιά είναι ένας καθημερινός, ζωηρός περίπατος για είκοσι ή τριάντα λεπτά. Αν πάλι σας αρέσουν οι προκλήσεις δοκιμάστε το κολύμπι, και μάλιστα το χειμερινό. Ό,τι κι αν κάνετε θα πρέπει να ενταχθεί λειτουργικά στη ζωή σας, να σας μέρος της ρουτίνα σας, και όχι κάτι περιστασιακό. Και, φυσικά, μην ξεχνάτε να πίνετε λίγο κόκκινο κρασί πού και πού (όχι μπίρα ή σκληρά οινοπνευματώδη). Οι επιστήμονες θεωρούν ότι οι ουσίες που υπάρχουν στο κόκκινο κρασί μας προστατεύουν από το Αλτσχάιμερ, όπως επίσης και το καλό σεξ (για το οποίο όμως θα επανέλθω σε μελλοντική μου στήλη).

Ποτέ δεν ήταν καλύτερα (για τις γυναίκες)

Έλεγαν για τη Μάργκαρετ Θάτσερ, τη σημαντικότερη πρωθυπουργό της Βρετανίας στον εικοστό αιώνα ύστερα από τον Τσόρτσιλ, ότι ήταν η μόνη που «φορούσε παντελόνια» στο υπουργικό συμβούλιο. Με άλλα λόγια, the girl had balls. Σχήμα οξύμωρον θα μου πείτε, κάπως χιμαιρικό πιθανόν, ίσως και κομμάτι αποτρόπαιο, αλλά αυτό που εννοούσαν οι φίλτατοι, φλεγματικοί και όχι πλέον σεξιστές Βρετανοί ήταν ότι η ιστορία είχε περάσει από μια κρίσιμη καμπή. Ότι οι γυναίκες στις δυτικές κοινωνίες δεν ήταν πια «αλυσοδεμένες στο νεροχύτη»· γίνονταν υπουργοί και πρωθυπουργοί, επιχειρηματίες και διευθυντές πολυεθνικών, διεκδικούσαν δυναμικά όχι απλά μια θέση στον ήλιο αλλά τον ίδιο τον ήλιο.

Πολλά τα γεγονότα που συνέτειναν σε αυτό: το δικαίωμα ψήφου, του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, το δικαίωμα στην εργασία, τα σχετικά εύκολα διαζύγια με τις αξιοσημείωτες διατροφές, η εφεύρεση του αντισυλληπτικού. Ειδικά το τελευταίο έδωσε στις γυναίκες τη δύναμη να διαθέτουν το σώμα τους όπως εκείνες θέλουν, να επιλέγουν εάν και πότε θα μείνουν έγκυες – με άλλα λόγια κατέστησε τις σεξουαλικές επιλογές τους ισοδύναμες με εκείνες των ανδρών. Μπορεί η σεξουαλική απελευθέρωση να σκανδαλίζει ακόμα τις εκκλησίες και τους κατά καιρούς ηθικούς ταγούς (κατά κανόνα όλοι τους άνδρες), αλλά γεγονός παραμένει ότι από τη στιγμή που το τζίνι βγήκε από το λυχνάρι καμία δύναμη στον κόσμο δεν θα καταφέρει να το ξαναβάλει πίσω. Η 42χρονη υπουργός Δικαιοσύνης της Γαλλίας Rachida Dati έμεινε έγκυος και δεν είπε σε κανέναν με ποιόν το έκανε – δικαίωμά της! Κι όταν πριν ένα χρόνο η Johanna Siguroardottiv έγινε πρωθυπουργός της Ισλανδίας, το γεγονός ότι ήταν ανοιχτά λεσβία απλά σημειώθηκε· ούτε συζητήθηκε, ούτε σόκαρε.

Μπορεί να μην έχουμε φτάσει σε επίπεδο εμπροσθοφυλακής την Ισλανδία, ωστόσο και στη χώρα μας έχουν γίνει τεράστια βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Από τη δεκαετία του 1950 έως σήμερα η θέση της Ελληνίδας στην κοινωνία μας έχει αλλάξει θεαματικά. Αν βγάλουμε συμπέρασμα από τις παλιές, ελληνικές ταινίες, η ιδανική μοίρα για μια γυναίκα συνοψιζόταν κάποτε στην ανεύρεση φιλότιμου, και κατά προτίμηση ευκατάστατου, συζύγου ώστε – αφού μετακομίσουν εν χορδαίς και τυμπάνοις σε πολυπόθητο διαμέρισμα νεόδμητης πολυκατοικίας - να αρχίσουν ευθύς αμέσως την τεκνοποίηση. Ο νυν πρωθυπουργός, προς τιμήν του, θεώρησε ότι η σύνθεση του υπουργικού του συμβουλίου όφειλε να είναι μοιρασμένη ανάμεσα στα δύο φύλα. Και το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης έφτασε στο παρά τρίχα να ψηφίσει ως ηγέτη του μια γυναίκα. Όχι άσχημα, για μια μικρή μεσογειακή χώρα με διεθνές σήμα κατατεθέν της τον Ζορμπά.

Οι γυναίκες λοιπόν βρίσκονται πια σε θέση, και θέσεις, ισχύος. Απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα με τους άντρες, έχουν τα κλειδιά στο executive lavatory, αγοράζουν με τα λεφτά τους Lexus, πηγαίνουν διακοπές μόνες τους, και επιλέγουν εκείνες τους συντρόφους τους. Ωστόσο, αν και οι προξενήτρες τύπου Βασιλειάδου εξέλειψαν (για να αντικατασταθούν εν μέρει από το Facebook) κάτι σάπιο φαίνεται να υπάρχει στο…χειραφετημένο βασίλειο Δανιμαρκίας. Ίσως έχει να κάνει με το γεγονός ότι πολλές γυναίκες, ως εργαζόμενες μητέρες, νιώθουν σα να βρέθηκαν ξαφνικά με περισσότερα βάρη από όσα υπολόγιζαν – ή επιζητούσαν. Και άλλες, εκείνες που βλέπουν την καριέρα τους να απογειώνεται, νιώθουν πως κάτι χάνουν αναβάλλοντας διαρκώς το πότε θα ξεκινήσουν οικογένεια.

Και ιδού το μέγα δίλημμα του αιώνα· η απελευθέρωση των γυναικών από το νεροχύτη τις έφερε στον επαγγελματικό στίβο ανάστημα με τους άνδρες. Ωστόσο δεν συνέτεινε να ακυρώσει τη θεμελιώδη βιολογική αναγκαιότητα του φύλου τους που συσπειρώνεται γύρω από την μητρότητα. Κι ενώ οι άνδρες μπορούν με αρκετά μεγαλύτερη ευκολία να αποποιηθούν τις ευθύνες των παιδιών και να το σκάσουν με τους κολλητούς τους για το ματς, οι γυναίκες φαίνεται να είναι ακόμα δεσμευμένες ηθικά, ίσως και ενστικτωδώς, στη στοργή και τη φροντίδα που οφείλουν στα απότοκά τους. Ποιο θα πρέπει να είναι το επόμενο βήμα; Καλύτεροι, φθηνότεροι και περισσότεροι παιδικοί σταθμοί; Κάποιος μαγικός τρόπος της ιατρικής ώστε να μπορεί μια γυναίκα να τεκνοποιεί στα εξήντα; Επιστροφή στη φύση (όποια κι αν είναι αυτή);

Caveat scriptor: Ο κίνδυνος που διατρέχω μιλώντας - άνδρας ων - για την κατάσταση των γυναικών. Ως υπεράσπισή μου ας ανακαλέσω στη μνήμη την διάσημη, ύστατη δήλωση του Φρόιντ: «Το μεγάλο ερώτημα που δεν έχει απαντηθεί, και το οποίο ούτε εγώ μπόρεσα να απαντήσω παρά τα 30 χρόνια της έρευνας μου στη θηλυκή ψυχή, είναι: ‘Τι θέλει μια γυναίκα;’». Κυρίες μου, ο λόγος σε εσάς…

Το IQ των έξυπνων αποφάσεων

Μήπως ανήκετε σε εκείνες που απαιτούν το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα, είτε αποφασίζετε πού να πάτε διακοπές είτε πού να φάτε το μεσημέρι; Πού όταν, για παράδειγμα, χρειάζεται να κάνετε μια μικρή αλλαγή στο στιλ σας ξοδεύετε αρκετό χρόνο μελετώντας επισταμένως τα περιοδικά μόδας, επισκεπτόμενες συστηματικά τις βιτρίνες και δοκιμάζοντας ουκ ολίγα μοντελάκια μέχρι να βρείτε, επιτέλους, εκείνο που σας ταιριάζει; Και που, όταν τελικά επιλέξετε και αποχωρείτε από το μαγαζί με γεμάτες τσάντες στα χέρια, αναρωτιέστε αν όντως πήρατε τη σωστή απόφαση και αν η επιλογή σας ήταν η καλύτερη δυνατή; Αν ναι, τότε έχετε προσβληθεί από την πιο διαδεδομένη και παράδοξη «ασθένεια» της εποχής μας: από την «τυραννία των πολλών επιλογών».

Ο διάσημος Αμερικανός ψυχολόγος Barry Schwartz στο βιβλίο του «Το παράδοξο των επιλογών» ισχυρίζεται ότι οι εξαιρετικά πολλές επιλογές που έχουμε στις ανεπτυγμένες, καταναλωτικές κοινωνίες, αποτελούν την κυριότερη αιτία της επιδημίας κατάθλιψης που μας μαστίζει. Όχι μόνον μας παραλύουν ψυχικά, αλλά μας κάνουν να αισθανόμαστε λιγότερο ικανοποιημένοι, ακόμα κι όταν τελικά παίρνουμε μια απόφαση, υπονομεύοντας έτσι την ευτυχία μας. Κι αυτό διότι οι περισσότεροι από εμάς είμαστε «μεγιστοποιητές» - προσπαθούμε δηλαδή να επιλέξουμε πάντα το καλύτερο δυνατόν, με κίνδυνο τελικά να μην αποφασίσουμε για τίποτα. Οι μεγιστοποιητές ξοδεύουν πολύ χρόνο ανησυχώντας για τις διαφορές, όσο μικρές και να είναι. Σε μια καταναλωτική κοινωνία όπου υπάρχουν παντού επιλογές, οι μεγιστοποιητές υποφέρουν από την ανικανότητά τους να αναγνωρίζουν πότε μια εναλλακτική λύση είναι αρκετά καλή.

Μια φίλη μου προσπαθεί εδώ κι ένα χρόνο να τελειώσει το σπίτι της αλλά δεν το καταφέρνει διότι αλλάζει διαρκώς γνώμη. Επειδή ακριβώς υπάρχουν τόσες πολλές επιλογές– σε πλακάκια, ξύλινα πατώματα, χερούλια, είδη υγιεινής, έπιπλα, κλπ – οι προσδοκίες που έχει για το τελικό αποτέλεσμα είναι τόσο υψηλές που…καμία από τις επιλογές της δεν την ικανοποιεί απόλυτα. Στο τέλος έχει καταλήξει να κατηγορεί τον εαυτό της για τα λεφτά που έχει ξοδέψει ράβοντας και ξηλώνοντας. Σκέφτεται μάλιστα να ζητήσει τη βοήθεια ψυχοθεραπευτή. Και υπάρχουν κι άλλες ψυχές εκεί έξω που βασανίζονται από το πλήθος των επιλογών τους, για το ποια δουλειά να κάνουν, σε ποιο σχολείο να πάνε τα παιδιά τους, ή ποιόν να παντρευτούνε. Κι εδώ βρίσκεται μια ακόμα ειρωνεία: όσο πιο πετυχημένη επαγγελματικά είστε τόσο περισσότερες επιλογές έχετε, και άρα τόσο πιο ευάλωτη στην τυραννία τους.

Ευτυχώς, υπάρχει λύση. Μια δεύτερη κατηγορία τρόπου λήψης αποφάσεων η οποία φέρνει μεγαλύτερη ικανοποίηση: η «βελτιστοποίηση», ένας όρος που αναφέρεται στην πράξη της επιλογής μιας εναλλακτικής λύσης που είναι απλώς επαρκής για να ικανοποιήσει έναν σκοπό. Οι «βελτιστοποιητές» ψάχνουν μέχρι να βρουν κάτι αρκετά καλό, και έπειτα σταματούν την έρευνα. Είναι αποφασιστικοί, δεν κοιτάζουν πίσω και μετανιώνουν ελάχιστα, ακόμη και για τα λάθη τους. Όπως λέει η παροιμία, το τέλειο είναι ο εχθρός του καλού. Το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα ενός βελτιστοποιητή είναι ένας χρηματιστής ο οποίος πρέπει να πάρει εκατοντάδες αποφάσεις καθημερινά και δεν έχει τον χρόνο να σκεφτεί δεύτερη φορά.

Ο ψυχολόγος Barry Schwartz, ο οποίος εκλαΐκευσε τον διαχωρισμό ανάμεσα στους μεγιστοποιητές και τον βελτιστοποιητές, έχει τονίσει ότι οι βελτιστοποιητές είναι, κατά μέσο όρο, πιο ευτυχισμένοι από τους μεγιστοποιητές. Στην παλιά καλή εποχή, όταν πήγαινες στο μπακάλη και το μόνο που μπορούσες να αγοράσεις ήταν τυρί φέτα και ρέγκες, ήμασταν όλοι βελτιστοποιητές. Στη σύγχρονη εποχή των σουπερμάρκετ και των ντελικατέσεν - σε όλα τα επίπεδα της ζωής - είναι εύκολο να χάσεις το μπούσουλα και, τελικά, να μείνεις νηστικός. Μην με παρεξηγείτε. Πιστεύω ακράδαντα ότι η εποχή μας είναι καλύτερη από τις προηγούμενες. Η υλική ευμάρεια είναι σίγουρα προτιμότερη από την ανέχεια και τη φτώχια. Σε αυτό δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Όμως θα πρέπει να μάθουμε τον τρόπο για να διαχειριστούμε έξυπνα τις επιλογές που μας προσφέρονται. Ίσως το μυστικό της ευτυχίας είναι να χαμηλώσουμε κάπως τις προσδοκίες μας. Να μην περιμένουμε την απόλυτη ικανοποίηση από τις επιλογές μας, από τη δουλειά μας, από το εστιατόριο που αποφασίσαμε να φάμε, από το σύντροφό μας, από τους φίλους μας, από τα παιδιά μας. Να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να εκπλαγεί ευχάριστα από κάτι. Να αφήσουμε τη ζωή να μας ξαφνιάσει πού και πού. Ίσως το IQ των έξυπνων επιλογών είναι να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να μην είναι απολύτως τέλειος.